Dialoog

De verkiezingen zijn achter de rug. Nu moet er een nieuwe regering gevormd worden. Verschillende partijen moeten het met elkaar eens worden. Daarvoor gaan zij met elkaar in gesprek. Hoe kom je tot een gezamenlijk standpunt, tot een gezamenlijk idee om de toekomst in te gaan?

In onze samenleving is het gebruikelijk dat je daarvoor met elkaar in discussie gaat en met elkaar onderhandelt. Door discussie probeer je de ander te overtuigen van jouw gelijk. En door onderhandeling probeer je zoveel mogelijk van jouw gelijk gerealiseerd te krijgen. Jouw gelijk gaat hierbij vaak ten koste van het gelijk van de ander. We hebben tegenwoordig de neiging om alles als een wedstrijd te zien. De media spelen hierin zeker een rol. Politieke verslaggevers gedragen zich soms als sportverslaggevers.

Een andere wijze van met elkaar in gesprek gaan is de dialoog. Paus Franciscus heeft hier de afgelopen jaren het nodige over geschreven. In zijn brief ‘Evangelii gaudium’ komt het woord dialoog negenenvijftig keer voor en in de encyclieken ‘Laudato si’’ en ‘Fratelli tutti’ respectievelijk vijfentwintig en vijftig keer. Vandaag hebben we het over dialoog.

Allereerst zien we een ontwikkeling in de sociale leer van de Kerk. Binnen de Kerk vormen de menselijke waardigheid en de liefde steeds meer de basis voor het denken over de menselijke samenleving. Paus Johannes XXIII gaf aan de menselijke waardigheid een centrale rol. Ieder mens is een persoon, een wezen begaafd met verstand en vrije wil. Iedereen heeft rechten en plichten direct verbonden met het mens-zijn. Essentieel voor het menselijk bestaan is de relatie met de medemens. Paus Johannes Paulus II werkte dit verder uit. Hij benadrukt dat Jezus Christus voor iedereen mens geworden is. Met zijn leven, zijn lijden en sterven is Hij er voor alle mensen. Het gaat niet alleen om iedere mens; het gaat ook om de hele mens, om het hele leven vanaf het eerste begin tot de natuurlijke dood. Paus Benedictus XVI schreef de encycliek ‘Deus caritas est: God is liefde’. Hiermee wordt de centrale plaats van de liefde in ons geloof benadrukt. In zijn encycliek ‘Caritas in veritate: Liefde in waarheid’ schrijft hij: “Liefde is de rode draad die door de sociale leer van de Kerk loopt.” (CiV 2) Paus Franciscus gaat verder op de door zijn voorgangers ingeslagen weg. Zijn encycliek ‘Fratelli tutti’ gaat over broederschap en sociale vriendschap. Bij hem wordt de dialoog een manier van leven.

Als menselijke waardigheid en liefde de centrale begrippen zijn, is de aandacht voor dialoog vanzelfsprekend. Als iedere mens telt en meedoet, als mensen een doel zijn en niet slechts een middel en als alle mensen door de liefde met elkaar verbonden zijn, is het vanzelfsprekend dat zij met elkaar in dialoog gaan om hun gemeenschappelijk bestaan met elkaar vorm te geven.

Wat is dialoog? En waarom dialoog? Paus Franciscus schrijft hierover het volgende.

“Een dialoog is veel meer dan het communiceren van een waarheid. Hij komt tot stand vanuit de vreugde om te spreken en uit de wil tot het goede dat met woorden wordt gecommuniceerd tussen mensen die elkaar liefhebben. Het is een goed dat niet bestaat in dingen, maar in de personen zelf die zich aan elkaar geven in de dialoog.” (EG 142) De dialoog is een vorm van ontmoeting, een zoektocht naar consensus en overeenstemming die niet losstaat van de zorg voor een rechtvaardige samenleving, die het verleden niet verloochend en niemand uitsluit. (Zie: EG 239)

“Ware wijsheid is de vrucht van reflectie, van dialoog en van de edelmoedige ontmoeting tussen mensen.” (LS 47) “Samen kunnen we de waarheid zoeken in dialoog, in een ontspannen gesprek of in een heftig debat. Daarvoor is enig doorzettingsvermogen nodig; het brengt zwijgen en lijden met zich mee. Met het nodige geduld kan het de lange ervaring van mensen en volkeren bijeenbrengen.” (FT 50)

“We moeten met elkaar communiceren, de rijkdom van de ander ontdekken, waarderen wat ons verenigt en kijken naar verschillen als een kans om te groeien in wederzijds respect. Geduldig en in vertrouwen dialogeren is noodzakelijk, zodat individuele personen, gezinnen en gemeenschappen de waarden van hun eigen cultuur kunnen presenteren, en ze het goede dat uit de ervaringen van anderen voortkomt, kunnen overnemen.” (FT 134) “Openheid naar anderen waarbij de eigen rijkdom wordt opgegeven, lost niets op. Zonder eigen identiteit is er geen dialoog met de ander mogelijk. Er bestaat ook geen openheid tussen volkeren zonder liefde voor het eigen land, het eigen volk en de eigen cultuur. Zonder solide fundament kan ik de ander niet ontmoeten, want op basis daarvan verwelkom ik hem als een geschenk en bied ik hem iets authentieks van mijzelf aan.” (FT 143) “Dit is de basis voor een gezonde en verrijkende uitwisseling.” (FT 144) “De eigen identiteit wordt versterkt en verrijkt door de dialoog met de ander. De authentieke manier om onze identiteit te bewaren ligt niet in een verarmend isolement.” (FT 148)

“Elkaar tegemoetkomen, elkaar spreken, naar elkaar luisteren, naar elkaar kijken, elkaar leren kennen en begrijpen, raakvlakken zoeken: dit alles wordt samengevat in het werkwoord ‘dialogeren’. We moeten met elkaar in gesprek gaan om elkaar te ontmoeten en te helpen. (…) Een volhardende en moedige dialoog leidt niet tot krantenkoppen zoals ruzies en conflicten doen, maar het helpt de wereld onopvallend tot een beter leven, veel meer dan we verwachten.” (FT 198) “Een authentieke sociale dialoog veronderstelt het vermogen de standpunten van de ander te respecteren en als legitieme overtuigingen en belangen te erkennen. Op basis van hun identiteit hebben anderen iets te bieden. Voor een vruchtbaar debat is het wenselijk dat zij hun standpunten toelichten. (…) Zo groeit ons vermogen te begrijpen wat de ander zegt en doet, zelfs als we het niet met hem eens kunnen zijn. (…) Verschillen zijn creatief; ze creëren spanning en in de oplossing daarvan ligt de vooruitgang van de mensheid.” (FT 203)

Er zijn vele vormen van dialoog. Mensen met verschillende belangen en verschillende achtergronden kunnen met elkaar in dialoog treden. Via mensen komen verschillende werelden met elkaar in gesprek. Het gaat om de dialoog tussen verschillende culturen, tussen verschillende religies, tussen geloof en rede, tussen geloof en wetenschap, tussen Kerk en staat, tussen verschillende wetenschappelijke specialisaties, tussen verschillende belangen, tussen arm en rijk, tussen verschillende politieke ideeën, tussen verschillende landen, et cetera.

“Hoewel de werkelijkheid één is, kan zij vanuit verschillende perspectieven en met verschillende methodes benaderd worden.” (FT 204) Telkens komen verschillende benaderingen van de werkelijkheid bij elkaar, waardoor er een intensieve en productieve dialoog mogelijk is, een dialoog die ook leidt tot de volle menselijke ontplooiing. Zorg voor de schepping en het algemeen welzijn vragen om dialoog. Iedere vorm van dialoog staat in dienst van de vrede. “Het doel van dialoog is om vriendschap, vrede en harmonie tot stand te brengen en om morele en spirituele ervaringen in een geest van waarheid en liefde met elkaar te delen.” (FT 271) De sociale leer van de Kerk is een middel om de dialoog te bevorderen en te ondersteunen.

In onze huidige pluriforme en complexe samenleving, in deze tijd van globalisering zijn wij geneigd ons terug te trekken in onze eigen bubbel. Maar juist nu is dialoog noodzakelijk. Alles hangt met elkaar samen. We zijn van elkaar afhankelijk.

Deze tekst is uitgesproken en op 1 april 2021 op video gezet.
Zie www.rkvlietstreek.nl.