Vrede en verzoening

De vorige video ging over dialoog. Iedere vorm van dialoog staat in dienst van de vrede. Paus Franciscus schrijft in Fratelli tutti: “Het doel van dialoog is om vriendschap, vrede en harmonie tot stand te brengen en om morele en spirituele ervaringen in een geest van waarheid en liefde met elkaar te delen.” (FT 271) Vandaag gaat het over vrede. Wat zegt de sociale leer van de Kerk ons over vrede? Vrede is meer dan het ontbreken van oorlog. Vrede is de vrucht van liefde en rechtvaardigheid. Vrede begint in de harten van de mensen en komt niet door oorlog tot stand.

De opkomst van atoomwapens was voor Paus Johannes XXIII mede aanleiding de vredesencycliek ‘Pacem in terris: Vrede op aarde’ te schrijven. Hij schrijft: “Steeds sterker wordt in onze tijd de overtuiging, dat eventuele conflicten tussen de volken niet door de wapens, maar door onderhandelingen en overeenkomsten moeten worden opgelost.” (PiT 126) “Het is ondenkbaar, dat in ons atoomtijdperk de oorlog nog het geschikte middel zou kunnen zijn om de geschonden rechten te herstellen.” (PiT 127) Voor de samenleving van de naties gelden dezelfde waarden als voor de relaties tussen mensen: waarheid, rechtvaardigheid, actieve solidariteit en vrijheid. Het Tweede Vaticaans Concilie veroordeelt de oorlog. Alleen als alle pogingen tot vreedzame onderhandelingen zijn uitgeput, is zelfverdediging toegestaan. Paus Johannes Paulus II roept op tot internationale structuren en algemene procedures om spanningen tussen verschillende gemeenschappen die de internationale veiligheid bedreigen, op te lossen. Hij verwerpt het idee dat rechtvaardigheid door oorlog bereikt kan worden. Paus Benedictus XVI benadrukt in ‘Caritas in veritate: Liefde in waarheid’ de relatie tussen vrede en de eerlijke verdeling van natuurlijke hulpbronnen en aardse goederen.

In de encycliek ‘Fratelli tutti: Allen broeders’ schrijft paus Franciscus uitgebreid over vrede en verzoening. Hij schetst een sombere situatie. Het eerste slachtoffer van elke oorlog is onze aangeboren roeping tot broederschap. Onze wereld zit gevangen in een merkwaardige tegenstrijdigheid: wij denken stabiliteit en vrede te garanderen met een vals gevoel van veiligheid gebaseerd op een mentaliteit van angst en wantrouwen. (FT 26) In de huidige wereld vervaagt het gevoel tot dezelfde menselijke familie te behoren. De droom samen rechtvaardigheid en vrede op te bouwen lijkt een utopie van andere tijden. (FT 30)

De paus is zeker niet zonder hoop. Hij ziet wegen naar vrede. Als we ervan uitgaan dat er rechten voortvloeien uit onze onvervreemdbare menselijke waardigheid, kunnen we de uitdaging aangaan ons een nieuwe mensheid voor te stellen. We kunnen streven naar een wereld die land, thuis en werk biedt voor iedereen. Dit is de ware weg naar vrede. (FT 127) Universele broederschap en sociale vrede komt er niet zonder goede politiek. (FT 176) Sociale vrede vraagt hard werken en vakmanschap. De integratie van verschillen is moeilijk en gaat langzaam, maar het is de garantie voor een echte en duurzame vrede. Waar het om gaat, is het initiëren van processen van ontmoeting, processen die een volk opbouwen dat verschillen kan accepteren. Laten we onze kinderen uitrusten met de wapens van de dialoog! Laten we ze de goede strijd van de ontmoeting leren! (FT 217)

Een hernieuwde ontmoeting is niet terugkeren naar de tijd van voor de conflicten. Zij die elkaar heftig hebben bestreden, moeten spreken vanuit een heldere en duidelijke waarheid. Ze moeten zich oefenen in een mentaliteit van boetvaardigheid. Alleen vanuit de historische waarheid komt men tot de bestendige inspanning elkaar te begrijpen en in ieders belang te streven naar nieuwe inzichten. (FT 226) Waarheid, gerechtigheid en barmhartigheid zijn onafscheidelijk van elkaar. Samen zijn ze essentieel om tot vrede te komen. (FT 227)

De weg naar de vrede vereist geen uniformering van de samenleving maar wel om samenwerking om met elkaar het algemeen welzijn na te streven. (FT 228) Het overwinnen van onze verdeeldheid zonder ieders eigen identiteit te verliezen vraagt een basaal gevoel van saamhorigheid. (FT 230) Het opbouwen van sociale vrede in een land is nooit klaar. Het vraagt ieders inzet om de eenheid van de natie op te bouwen en om ondanks verschillen tot een vreedzame samenleving te komen. Dit vraagt continue stimulering van de ‘cultuur van ontmoeting’, een centrale plaats voor de menselijke waardigheid en het algemeen welzijn in alle politieke, sociale en economische activiteiten. (FT 232)

De paus wijst op de noodzaak van vergeving en verzoening. Sommigen hebben het liever niet over verzoening, omdat ze denken dat conflicten, geweld en breuken deel uitmaken van het normale functioneren van een samenleving. Anderen stellen dat vergeving neerkomt op het afstaan van eigen terrein en invloed aan anderen. Weer anderen zien verzoening als een teken van zwakte. (FT 236) Het Evangelie leert ons om “zeventig maal zeven maal” te vergeven (Mt 18,22). (FT 238) Ook zegt Jezus: “Denkt niet, dat Ik vrede ben komen brengen op aarde; Ik ben geen vrede komen brengen, maar het zwaard.” (Mt 10,34) Hiermee zegt Jezus ons trouw te blijven aan onze keuze Hem te volgen en ons daarvoor niet te schamen, ook niet als dit tegenstand oplevert en als onze geliefden zich ertegen verzetten. We moeten het conflict niet zoeken maar onvermijdelijke conflicten wel verdragen. We mogen onszelf niet ontrouw worden uit respect voor anderen en om de lieve vrede te bewaren. (FT 240) We mogen ook niet onze eigen rechten ontkennen door vergeving te schenken aan corrupte bestuurders, criminelen of mensen die onze waardigheid aantasten. Zij die lijden onder onrechtvaardigheid, moeten hun rechten en die van hun familie krachtig verdedigen. (FT 241)

We moeten niet de woede voeden die onze eigen ziel en de ziel van ons volk verziekt, of geobsedeerd raken door wraak en vernietigingsdrang. Daarmee komt niemand tot innerlijke rust en een normale manier van leven. (FT 242) Het is zeker niet gemakkelijk de door conflicten nagelaten bittere erfenis van onrechtvaardigheid, vijandigheid en wantrouwen te overwinnen. Dat kan alleen doordat het kwaad door het goede overwonnen wordt (vgl. Rom 12,21) en door de deugden van verzoening, solidariteit en vrede te beoefenen. (FT 243) Als conflicten stilgezwegen worden in plaats van opgelost, maakt het zwijgen ons medeplichtig aan ernstige misdaden en zonden. Echte verzoening komt tot stand door dialoog en transparante, oprechte en geduldige onderhandelingen zonder het conflict te mijden. (FT 244)

Oorlog is een voortdurende bedreiging. (FT 256) Oorlog is de ontkenning van alle rechten en een dramatische aanslag op het milieu. (FT 257) De Catechismus van de Katholieke Kerk spreekt over de mogelijkheid van een legitieme verdediging met militair geweld. Door de ontwikkeling van nucleaire, chemische en biologische wapens en de enorme mogelijkheden van nieuwe technologieën heeft de oorlog een oncontroleerbare vernietigende kracht gekregen, die vele onschuldige burgers treft. We kunnen oorlog niet meer zien als een oplossing, omdat de risico’s waarschijnlijk altijd groter zullen zijn dan de beoogde resultaten. Daarom is het tegenwoordig zeer problematisch om te spreken van een mogelijke ‘rechtvaardige oorlog’. (FT 258) Daarbij komt dat de globalisering tot een keten van schermutselingen leidt die uiteindelijk de hele planeet treft en de weg vrijmaakt voor nieuwe en ergere oorlogen. (FT 259) Het is onzinnig te denken dat de oorlog nog als een instrument van rechtvaardigheid kan worden gebruikt. (FT 260) Elke oorlog laat de wereld slechter achter. (FT 261) Internationale vrede en stabiliteit kunnen niet gebaseerd zijn op de dreiging van wederzijdse uitschakeling of totale vernietiging of op het handhaven van een machtsevenwicht. De toenemende onderlinge afhankelijkheid en de globalisering vragen om antwoorden gebaseerd op wederzijds vertrouwen. Dat komt alleen tot stand door een dialoog gericht op het algemeen welzijn. (FT 262)

Deze tekst is uitgesproken en op 1 april 2021 op video gezet.
Zie www.rkvlietstreek.nl.