Paulus en vrouwen; Ef 5,21-32

“Zo moet de vrouw háár man in alles onderdanig zijn.” Deze tekst van Paulus roept de nodige vragen op. Het is een uitspraak die je tegenwoordig niet vaak zult horen. Misschien nog wel eens aan de borreltafel waar een stelletje klagende mannen mijmert over vroeger over een tijd waarin volgens hen alles beter was dan nu. Laten we eens naar de tekst kijken: Wat staat er precies? Hoe past deze tekst in de tijd van Paulus? Wat is de boodschap die Paulus voor ons heeft?

We kijken eerst naar deze brief van Paulus als geheel. Zeven weken achterelkaar zijn er stukken uit deze brief gelezen. In het eerste gedeelte van de brief schrijft Paulus over het verlossende werk van Christus. In Christus komt alles, komt heel de schepping tot eenheid en voltooiing. Christus voert Gods plannen uit en het is de opdracht van Kerk, van de christelijke gemeenschap dit werk voort te zetten. Door Gods genade worden de mensen, joden én heidenen gered. Samen zijn zij huisgenoten van God.

In het tweede gedeelte van de brief geeft Paulus concrete richtlijnen. Het is hem duidelijk dat de praktijk niet overeenkomt met het ideaalbeeld. Ook in de christelijke gemeenschap van de Kerk is er sprake van wrok, gramschap, toorn, geschreeuw en gevloek. De Kerk moet een gemeenschap zijn die op de liefde is gebaseerd. Zij moeten de eenheid behouden, een eenheid in verscheidenheid. Mensen hebben verschillende talenten en hebben verschillende rollen. Samen moeten zij de nieuwe werkelijkheid in de wereld zichtbaar maken. Uit ontzag voor Christus moeten zij elkaar onderdanig zijn. Gods liefde moet niet alleen zichtbaar zijn in de Kerk. Zij moet het hele bestaan van christenen richting geven. Aan het einde van de brief geeft Paulus hiervan drie voorbeelden: het huwelijk, de opvoeding van kinderen en de omgang met slaven.

Paulus is geen politicus, geen maatschappijhervormer. Zijn missie overstijgt de praktische inrichting van de maatschappij. Hij moet Gods liefde voor alle mensen verkondigen. Met zijn praktische en morele richtlijnen gaat hij uit van de bestaande situatie. De bestaande situatie wordt door hem wel naar een hoger plan gebracht. De bestaande situatie in de tijd van Paulus was dat vrouwen ondergeschikt zijn aan mannen, vrouwen, kinderen en slaven zijn het eigendom van de man en daarmee zijn zij afhankelijk van de willekeur van de man. Binnen deze situatie benadrukt Paulus het gebod van de liefde. Niet als een mantel van liefde om de zaak toe te dekken, maar de liefde als een principe om alles anders te doen. Als de liefde het leidend beginsel is, spelen de bestaande regels geen rol meer.

Onderdanig zijn aan elkaar is de opdracht voor iedere christen. Onderdanig zijn is hier een vorm van liefdevolle dienstbaarheid naar elkaar. Dat geldt ook voor vrouwen voor hun éigen man. In onze vertaling is het woord ‘eigen’ weggelaten. Hierdoor komt de nadruk te liggen op de onderdanigheid, terwijl de boodschap is dat zij zich moet richten op haar éigen man. Kortom de boodschap is dat vrouwen niet vreemd mogen gaan.

De boodschap die Paulus voor mannen heeft, is veel indringender. Zij moeten hun vrouw liefhebben. De vrouw is dus geen speeltje of sloofje. Zij is er niet louter voor het genot en het gemak van de man. Liefde kan er alleen bestaan tussen mensen die elkaar als gelijkwaardig beschouwen. Dit zien we terug als Paulus elders schrijft dat er geen sprake is van Joden en Grieken en van mannen en vrouwen. Allen zijn aan elkaar gelijkwaardig.

In onze tijd waarin mannen en vrouwen voor de wet gelijkwaardig zijn, moeten we deze tekst van Paulus anders lezen. De tekst over vrouwen geldt nu ook voor mannen en de tekst over mannen geldt nu ook voor vrouwen. Binnen het huwelijk zijn mannen en vrouwen onderdanig aan elkaar. Voor beiden geldt dat de liefde voor elkaar het alles bepalende beginsel is. Zij zijn er om elkaar gelukkig te maken. En ze zijn er om samen hun kinderen goed en liefdevol op te voeden. We hoeven Paulus dus niet te cancelen. We hoeven hem niet uit de Bijbel en uit de liturgie weg te poetsen. Paulus behoort niet tot de enge witte mannen die wel even zullen vertellen hoe vrouwen moeten leven.

Een soortgelijk iets zien we bij de tekst over de slavernij, die volgt op de tekst die we vandaag gelezen hebben. Paulus bepleit niet de afschaffing van de slavernij. Ook de slavernij is voor hem een gegeven. Paulus leert wel hoe de relatie tussen de slaaf en zijn meester moet zijn. Zij moeten respectvol met elkaar omgaan. Voor God zijn zij gelijkwaardig. Zo zijn zij elkaars broeders.

De voorbeelden die Paulus geeft in zijn tijd laten ons zien hoe ook wij in onze tijd moeten omgaan met de regels en gewoonten die er tegenwoordig zijn. Onze maatschappij verandert van een christelijke in een seculiere samenleving. Christelijke waarden vervagen daardoor of verdwijnen soms geheel uit onze cultuur. Dat vraagt ons niet dat we uit de maatschappij stappen en ons er afzijdig van gaan houden. Het vraagt wel dat we met de liefde als leidend principe invulling geven aan de huidige regels en gewoonten. Om een voorbeeld te noemen. Daar waar solidariteit met de medemens in onze wetgeving verschraalt, kunnen wij door eigen initiatief dit gemis compenseren. Wij kunnen onze medemensen aandacht geven en steun verlenen. Waar de wetgever onbarmhartig is, moeten wij barmhartig zijn. Amen.