Waarom het kwaad? Gn 2,7-9;3,1-7; Rom 5,12-19; Mt 4,1-11

Hoe is het kwaad in de wereld gekomen? Waarom doen mensen niet alleen goed? Waarom laat God het kwaad toe? Hoe gaan wij mensen met het kwaad om? Dit zijn vragen waar alle mensen van alle tijden mee worstelen. Het zijn vragen die ons ten diepste raken. Ze gaan over de essentie van ons menselijk bestaan. Van oudsher zoekt men naar antwoorden. Hoe kunnen we geloven in een God die almachtig is en het goede wil, terwijl we voortdurend met het kwaad geconfronteerd worden? Het kwaad zien we niet alleen om ons heen, maar we ervaren het ook in onszelf.

Paulus baseert zich op het scheppingsverhaal en schrijft: “Door één mens is de zonde in de wereld gekomen en met de zonde de dood…” Paulus legt een verband tussen de zonde, het kwaad in de mens en de dood, het kwaad dat van buitenaf komt. Iedere mens doet kwaad en iedere mens ondergaat kwaad. Het scheppingsverhaal is niet bedoeld om een verslag te geven van een historische gebeurtenis. Het is geschreven om antwoorden te geven op de vragen die wij hebben. Het schetst een beeld van de ontwikkeling van de mensheid, een ontwikkeling die ook iedere mens afzonderlijk doormaakt. Iedere mens ontdekt op een gegeven moment dat hij keuzes kan en moet maken. Hij ontdekt zijn vrije wil en ontdekt dat hij kan kiezen tussen goed en kwaad. Hij ontdekt ook dat hij zelf verantwoordelijk is voor de keuzes die hij maakt. Met de vrije wil ontdekt hij ook de hem gegeven verantwoordelijkheid en dat hijzelf tot het doen van kwaad in staat is.

God heeft ons geschapen met een vrije wil. Het is uit liefde voor ons dat Hij ons die vrijheid heeft gegeven. Met onze vrije wil zijn wij ook tot liefde in staat. Onze liefde is niet dwangmatig of instinctief. Onze liefde is een vrije keuze. In volledige vrijheid kunnen wij elkaar en kunnen wij God liefhebben. De gegeven vrijheid maakt ons ook verantwoordelijk, verantwoordelijk voor ons eigen handelen en verantwoordelijk voor elkaar. De vrijheid stelt ons ook in staat ons van elkaar af te keren, elkaar schade toe te brengen en elkaar zelfs van het leven te beroven. Dat is de keerzijde van de vrijheid, maar zonder deze keerzijde is er helemaal geen vrijheid. De vrije wil geeft ons ook onze individualiteit. Ik ben een unieke persoon, een persoon die kan liefhebben, een persoon die in relatie staat met andere personen, maar ik val nooit met de ander samen. We zijn verschillend van elkaar en juist daardoor zijn voor elkaar van betekenis. Daardoor zijn we in staat relaties met elkaar aan te gaan. En zo ontdekt de mens ook zijn seksualiteit.

Het verhaal uit het boek Genesis wat we gelezen hebben, wordt meestal ‘de zondeval’ genoemd. Persoonlijk noem ik het liever ‘de ontdekkingsreis’. Het verhaal laat zien hoe mensen zich zelf ontdekken. Ze ontdekken hun vrije wil. Ze ontdekken de keuze tussen goed en kwaad. Ze ontdekken hun eigen verantwoordelijkheid. Ze ontdekken dat ze niet met elkaar samenvallen, maar van elkaar verschillen en ze ontdekken dat ze een relatie met elkaar aan kunnen gaan.

Ons menselijk denken zoekt telkens weer naar oorzaak en gevolg. Dat is een heel handige eigenschap. Zo zijn we in staat de oorzaken van slechte zaken te bestrijden en weg te nemen. Maar we kunnen het ook overdrijven door alles in termen van oorzaak en gevolg te willen verklaren. Dan vinden we dat ook het kwaad een duidelijke oorzaak moet hebben. Het kan toch niet zo zijn dat iemand kwaad overkomt, terwijl hij dat helemaal niet verdiend heeft. Wij mensen hebben snel het idee, dat degene die iets slechts overkomt daar zelf mede de oorzaak van is. Zo denken we ook vaak over onszelf. “Waaraan heb ik dit verdiend?” Het is een vaak gestelde vraag. De Franse filosoof Paul Ricoeur schreef, dat we ons niet moeten bezighouden met vragen als: “Vanwaar het kwaad en waarom het kwaad?” Daar komen we niet verder mee. Beter is het bezig te zijn met de vraag: “Hoe om te gaan met het kwaad?” Wat doen wij als wijzelf of een ander door het kwaad worden getroffen? Dat is ook de boodschap van het boek Job. Job krijgt geen antwoord op zijn vraag waarom ook een goed mens door het kwaad wordt getroffen. Hij leert er mee te leven. Het kwaad maakt nu eenmaal een wezenlijk deel van ons bestaan uit en waarom zou het mij niet treffen?

Jezus is gekomen om ons te bevrijden. Hij wijst ons de weg ten leven. Hij laat ons zien hoe wij werkelijk vrij kunnen zijn. Hij heeft uit vrije wil al het kwaad van de wereld op zich genomen. Met zijn lijden en sterven heeft Hij het kwaad ondergaan. Vandaag laat Hij zien hoe je weerstand kunt bieden aan het kwaad. Wij zijn geen weerloze speelbal in de handen van het noodlot. Verleidingen tot het kwaad kunnen we afwenden. Onze eigen neiging tot het kwaad kunnen we weerstaan. Met zijn lijden en sterven heeft Jezus laten zien, dat we ook als het ergste kwaad ons overkomt toch vrije mensen kunnen zijn, dat het kwaad ons nooit volledig in zijn greep hoeft te hebben. Jezus verlost ons ook van het alsmaar denken in termen van oorzaak en gevolg. Zo bevrijdt Hij ons ook van een onnodig schuldgevoel. Amen.