Weeffouten

Op zondag 1 maart vertelde Joris Luyendijk in het programma Tegenlicht over de misstanden die hij was tegengekomen tijdens zijn onderzoek in de Londense bankwereld. De verbazing stond nog op zijn gezicht. De titel van het boek dat hij hierover schreef, luidt: ‘Dit kan niet waar zijn’. Gaandeweg zijn er in de financiële sector structuren en culturen ontstaan, waarover we ons ten zeerste verbazen. Was dit de bedoeling van liberalisering en globalisering? Luyendijk had het over monsters.

De organisatie van de financiële wereld is een van de weeffouten die er gaandeweg in onze maatschappij zijn ontstaan, maar er zijn er veel meer. Studenten protesteren tegen het efficiëntiedenken in het onderwijs. In de zorgsector wordt vooral gedacht in medische verrichtingen in plaats van de gezondheid van mensen. Het denken in termen van efficiëntie en van meetbare doelstellingen doet ons blijkbaar de menselijke maat en de menselijke waardigheid uit het oog verliezen. Het gaat er niet alleen om wat goed is voor mensen, maar ook wat ervaren mensen als goed voor zichzelf en voor hun medemens. Andere voorbeelden zijn handelsbarrières waarvan vooral arme landen last hebben, en milieuvervuiling die niet in de prijs van de producten wordt doorberekend.

Misschien is het woord weeffout wel veel te vriendelijk. De katholieke Kerk heeft het in haar denken over de maatschappij over ‘zondige structuren’. Alle regels en structuren die tot onrechtvaardige situaties leiden, tot uitbuiting en onderdrukking, die de menselijke waardigheid aantasten en de solidariteit tussen mensen in de weg staan, kunnen we als zondig beschouwen. Zij komen voort uit eenzijdige behartiging van het eigen belang en de eigen macht, persoonlijk of als groep. Zondige structuren zijn uiteindelijk terug te voeren op de persoonlijke zonde van mensen die ze tot stand hebben gebracht. Weeffouten ontstaan per ongeluk, maar zonde is iets wat je bewust doet. Door dergelijke zaken als zondig te bestempelen wijst de Kerk uitdrukkelijk op de verantwoordelijkheid van mensen.

Door de vastlegging in wetten en internationale afspraken hebben zondige structuren vaak een officieel en blijvend karakter. Dit maakt het moeilijk ze te bestrijden. Sterker nog het maakt ze krachtiger en zij worden op hun beurt de bron van nieuwe zondige structuren. Hierdoor voelen wij ons nogal machteloos, maar de vraag is of we werkelijk ook machteloos zijn. Veel van deze misstanden leveren ons ondertussen wel mooi persoonlijk voordeel op. We kunnen er ook voor kiezen in ons eigen handelen als consument en als burger af te zien van het persoonlijk voordeel en prioriteit te geven aan het algemeen belang. Op 18 maart gaan we naar de stembus. Kiezen we daar voor het voortbestaan of voor het bestrijden van zondige structuren? Kiezen we voor het persoonlijk eigenbelang of voor het algemeen belang?

Column in Telstar, 11 maart 2015