Subsidiariteit

De structuren van allerlei organisaties zijn voortdurend in beweging. Telkens wordt er gezocht naar een vorm die past bij de veranderde omstandigheden. We zien het direct bij huis in de fusie van parochies. Velen van ons hebben er in de werksituatie mee te maken. En we zien het bij de overheid: gemeentelijke herindeling, superprovincies, delegatie van de zorg naar de gemeenten en overdracht van bevoegdheden aan Europa. Wat is de juiste wijze van organiseren? Vanaf het begin maakt het principe van de subsidiariteit deel uit van de sociale leer van de Kerk.

Wat is subsidiariteit

Het is niet goed als de overheid zich bemoeit met de persoonlijke levensomstandigheden van individuen. Zo is het ook verkeerd hetgeen in de maatschappij op het lager organisatorisch niveau geregeld kan worden, naar een hogere overheid over te hevelen. Het subsidiariteitsbeginsel houdt tevens in dat het hogere bestuursniveau het lagere in staat stelt deze zaken te behartigen, zo nodig ondersteunt en hiervoor de ruimte schept. Binnen het bedrijfsleven leerde ik: “Doe centraal wat centraal moet en decentraal wat decentraal kan.”

Maatschappelijk middenveld

De mens kan niet los gezien worden van zijn sociale omgeving, familie, buurt en organisaties waarvan hij deel uit maakt en waarbinnen hij allerlei activiteiten ontplooit. Dit is het terrein van het maatschappelijk middenveld of de civil society. Het is het geheel van relaties tussen individuen en sociale groeperingen, dat relatief onafhankelijk is van de overheid en van de markt, en dat sociaal pluralisme mogelijk maakt. De overheid staat ten dienste van de burgers en van de civil society.

Menselijke waardigheid

Subsidiariteit beschermt mensen tegen misbruik door instanties van hogere rangorde en spoort deze instanties aan individuen en organisaties te helpen hun functies te vervullen. Elke persoon, elk gezin en elke organisatie kan en mag iets oorspronkelijks aan de maatschappij aanbieden. Bepaalde vormen van centralisatie, bureaucratie, bijstand en buitensporige aanwezigheid van de staat zijn strijdig met het subsidiariteitsbeginsel. Zij tasten de menselijke waardigheid aan door de individuele mens niet serieus te nemen en van de eigen verantwoordelijkheid en het eigen initiatief te beroven.

Concrete situaties

Het zal duidelijk zijn dat het principe van subsidiariteit in vele situaties een rol speelt, zoals in de discussies over de macht van Brussel binnen de Europese Unie. Ook bij het denken over de participatiesamenleving is subsidiariteit een belangrijk aspect. Paus Franciscus schrijft in Evangelii Gaudium: “Het is niet raadzaam, dat de paus op de stoel van de plaatselijke bisschoppen gaat zitten door elke lokale kwestie te beoordelen. Zo ben ik mij bewust van de noodzaak om een heilzame ‘decentralisatie’ te bevorderen.”