Titus Brandsma: Godsbegrip

“Onder de vele vragen, welke ik mijzelven stel, houdt wel geen mij meer bezig dan het raadsel, dat de zich ontwikkelende mensch, prat en fier op zijn vooruitgang, zich in zoo grooten getale afkeert van God. Ontstellend is het, dat wij in onzen tijd van zoo grooten vooruitgang op allerlei gebied staan voor een, als een besmettelijke ziekte voortwoekerende Godsonteering en Godsontkenning. Hoe is het Godsbeeld zoo verduisterd, dat zoovelen er niet meer door getroffen worden?”

Met deze woorden opent pater Titus Brandsma in 1932 als rector magnificus van de katholieke universiteit van Nijmegen zijn rede ter gelegenheid van de negende verjaardag van de universiteit. In deze toespraak zoekt hij naar antwoorden op deze vragen. Allereerst is het de vraag aan wie ligt deze Godsontkenning: aan de mensen die zich van God afkeren of aan ons? Schieten wij tekort in onze opdracht het Evangelie te verkondigen? Vervolgens constateert Titus: “Wij leven in een tijd van groote verwarring in het rijk der gedachte. De meest tegenstrijdige stelsels worden als waarheid gehuldigd en door erkende geleerden met geestdrift verdedigd.”

Deze woorden van negentig jaar geleden zijn nog steeds actueel. In zijn toespraak – getiteld ‘Godsbegrip’ – staat Brandsma uitvoerig stil bij de vele godsbeelden die er in de loop van de geschiedenis zijn geweest. Hiermee wordt duidelijk dat iedere tijd een eigen Godsbeeld kent. “Nieuwe tijden vragen nieuwe vormen.” Dat leidt als eerste tot de vraag: “Wat is het Godsbeeld, dat wij dragen? Zal het sterk zijn en in staat, de wereld te veroveren voor Hem.” De tweede vraag is: welk Godsbegrip heeft deze tijd nodig? Het antwoord van Titus op deze vraag is: “Wij moeten allereerst God zien als den diepsten grond van ons wezen, verholen in het meest innerlijke onzer natuur, maar daar toch te zien en te aanschouwen, na eerste beredeneering duidelijk kenbaar, bij geregelde instelling daarop zonder telkens herhaalde beredeneering en als bij intuitie, zoodat wij ons zien in voortdurende aanschouwing Gods en Hem niet slechts aanbidden in ons eigen wezen maar evenzeer in alles, wat bestaat, allereerst in den medemensch, maar dan ook in de natuur, in het heelal, alom tegenwoordig en alles doordringend met het werk zijner handen. Die inwoning en inwerking Gods moet niet enkel het voorwerp van intuitie wezen, maar zich in ons leven openbaren, in onze woorden en daden tot uitdrukking komen, uitstralen uit heel ons wezen en optreden.”

Voor Titus Brandsma is God de diepste grond van ons wezen. God ligt verborgen in het meest wezenlijke van ons menszijn. God vinden we in onszelf, in elkaar en ook in de natuur. Dat is onze zoektocht en onze levensopdracht. Bij Titus gaan persoonlijke devotie en maatschappelijke betrokkenheid hand in hand. Bij Titus is er geen sprake van een tegenstelling tussen deze twee.

Veertig, vijftig jaar geleden was er in onze kerken veel aandacht voor sociaal engagement. Ons geloof werd zichtbaar in onze maatschappelijke betrokkenheid. Veel jongeren van nu zijn veel meer op zoek naar een persoonlijke relatie met God en met Jezus. Zij willen zich werkelijk met Jezus verbinden. Vaak is een nieuwe vorm een reactie op een vorige. Titus waarschuwt: “Alle eenzijdige instelling wreekt zich en doet behoefte ontstaan aan hetgeen werd verwaarloosd.”

Het is onze opdracht in deze tijd te getuigen van God, zijn aanwezigheid en liefde voor alle mensen in de wereld van vandaag met woord en daad te verkondigen. Leerling zijn van Jezus is niet alleen een kwestie van zijn voorbeeld volgen. Leerling zijn vraagt op de eerste plaats om een relatie met de leraar. In het leerling zijn komen beide hiervoor genoemde aspecten samen. Leerling zijn van Jezus vraagt werken aan een persoonlijke relatie met Jezus én het vraagt – net als Jezus – ons leven dienstbaar maken aan de medemens.

Het leven en martelaarschap van Titus Brandsma is te begrijpen vanuit zijn intieme relatie met God. Titus inspireert ons om te werken aan een persoonlijke relatie met God en van daaruit elkaar en de hele schepping lief te hebben. Titus inspireert ons om tegen de waan van de dag in te gaan en voor de waarheid te blijven strijden. Titus inspireert ons tot een andere relatie met het lijden. Minder ontkennend, creatiever, liefdevoller en het te zien in het perspectief van het totale leven in verbondenheid met Jezus. Vandaag vieren we de heiligverklaring van pater Titus Brandsma. Hij is voor ons een bron van inspiratie. Hij is ook onze voorspraak bij God. Amen.