Recht voor ogen; Dt 16,10-20; Lc 4,14-21

Het thema van deze viering is: ‘recht voor ogen’. Het mooie van zo’n thema is, dat het altijd verschillende associaties oproept. Afhankelijk van je eigen positie, van je eigen standpunten en ideeën geef je er een eigen betekenis aan. Al die verschillende betekenissen mogen er zijn. Juist in geloofszaken is het vaak beter de verschillende interpretaties naast elkaar te laten staan, dan elkaar te tent uit vechten om het eigen gelijk. De christenen van Indonesië hebben niet alleen het thema vastgesteld, ze hebben er ook – in hun ogen passende – lezingen bij gezocht. De twee lezingen van vandaag werpen een bepaald licht op het thema ‘recht voor ogen’.

Jezus begint zijn optreden in de synagoge met een tekst uit de profeet Jesaja te lezen: “De Geest van de Heer rust op mij, want hij heeft mij gezalfd.” Jezus betrekt deze tekst op zichzelf. Hijzelf is degene waarover de profeet Jesaja spreekt. ‘Vandaag hebben jullie deze schrifttekst in vervulling horen gaan.’ Met deze tekst geeft Jezus aan, waartoe Hij gezonden is, met welke missie Hij er op uit gestuurd is. In moderne managementtaal kun je zeggen dat dit zijn mission statement is. Het motto voor zijn optreden hier op aarde.

Hij is gekomen om het goede nieuws, de Blijde Boodschap te brengen: Hij verkondigt de bevrijding die God bewerkt. Hij is gekomen om recht te doen aan de zwakkeren en de verdrukten. Jezus presenteert zichzelf als een profeet. Met deze tekst maakt Hij kort en krachtig duidelijk wat Hij zijn hele leven zal doen. Hij is gezonden “Om aan armen het goede nieuws te brengen, om aan gevangenen hun vrijlating bekend te maken en aan blinden het herstel van hun zicht, om onderdrukten hun vrijheid te geven, om een genadejaar van de Heer uit te roepen.”

Ook in de tekst uit het boek Deuteronomium gaat het vooral om het recht doen aan de zwaksten in de samenleving. In eerste instantie zien we hier een merkwaardige verzameling onderwerpen. Het gaat over feesten en over rechtspraak. Twee onderwerpen die wij niet direct met elkaar in verband brengen. Dit is overigens kenmerkend voor het hele boek. De schrijver laat Mozes redevoeringen houden waarin hij uiteenzet op welke wijze het volk Israël moet leven om in het beloofde land vrij te zijn van onderdrukking en van slavernij. De tekst van vandaag sluit af met: “Zoek het recht en niets dan het recht. Dan zult u in leven blijven en mag u het land dat de Heer, uw God u zal geven, in bezit nemen.” Mozes lijkt in onze ogen van de hak op de tak te springen. Er is weinig logica in de volgorde van de onderwerpen te vinden. Voor ons geeft dat een rommelige indruk, maar was dat ook zo voor het volk Israël? Blijkbaar hadden de christenen uit Indonesië er geen last van.

Laten we op een andere manier naar de tekst kijken en er van uit gaan dat de twee onderwerpen met elkaar te maken hebben. Dan heeft de slotopmerking “Zoek het recht en niets dan het recht” ook met de tekst over de feesten te maken. Bij aandachtig lezen komen we er ook achter dat er bij de feesten veel meer over rechten wordt gesproken dan in het tweede gedeelte.

Net als bij Jezus gaat het hier over de rechten van de zwaksten in de samenleving: de kinderen, de slaven, de vreemdelingen, de weduwen en de wezen. Het is hun recht deel te nemen aan de feesten want zij maken deel uit van de gemeenschap. Zij mogen niet buiten gesloten worden. Het is de opdracht van hen die het beter hebben, hier vrijwillig en naar draagkracht voor te zorgen. Zij moeten recht doen aan de zwakkeren binnen de gemeenschap. Het recht van de sterkste is niet met geld en met macht de rechtspraak naar zijn hand te zetten. Het recht van de sterkste is dat hij mag zorgen voor zijn naaste.

In onze cultuur spreken we vooral over mijn rechten, waar heb ik recht op en hoe kom ik tot mijn recht. Dat is niet de taal van de Bijbel. In de Bijbel gaat het niet om mijn recht, maar om het recht van de medemens. Hoe kan ik een naaste zijn voor mijn medemens. Hoe kan ik hem recht doen.

In het boek Deuteronomium wordt het volk van Israël aan hun verblijf in Egypte herinnert: “Bedenk dat u zelf in Egypte slaaf bent geweest.” Met andere woorden je bevoorrechte situatie is niet vanzelfsprekend, mogelijk ben je binnenkort zelf afhankelijk van de steun van anderen. Ook wordt er gedacht in termen van straffen en belonen: “Zoek het recht en niets dan het recht. Dan zult u in leven blijven en mag u het land dat de Heer, uw God u zal geven, in bezit nemen.”

Daarnaast staat de gemeenschap centraal. Het gaat niet om de individuele mens. Het gaat om het geheel. De apostel Paulus heeft het idee gemeenschap en eenheid duidelijk gemaakt met het beeld van het lichaam en de verschillende ledematen. Ook gebruik hij beeld van het lichaam van Christus, waarvan wij de ledematen zijn. Hiermee brengt hij de zorg voor onze medemensen op een hoger plan. Het gaat niet meer straffen en belonen. En het gaat er ook niet om dat het je zelf kan overkomen. Paulus leert ons dat wanneer één lid van de gemeenschap lijdt, de hele gemeenschap lijdt. Hij schrijft: “Wanneer één lichaamsdeel pijn lijdt, lijden alle andere mee; wanneer één lichaamsdeel met respect behandeld wordt, delen alle andere in die vreugde.” (1 Kor 12,26) Paulus leert ons wat barmhartigheid werkelijk is. Hoe barmhartigheid nog verder reikt dan gerechtigheid.

Wij christenen mogen ons deel van het lichaam van Christus noemen. In die zin vormen wij een eenheid in verscheidenheid. Wij allen zijn met Christus verbonden en daardoor met elkaar verbonden. Daarmee mogen we ons echter niet afzonderen van de rest van de wereld. Alle mensen zijn in en door Christus geschapen. Alle mensen zijn kinderen van God. Alle mensen zijn elkaars broeders en zusters. Deuteronomium maakt dit duidelijk door ook de vreemdelingen te noemen. Het gaat niet om eigen volk eerst. Van ons wordt gevraagd een naaste te zijn voor alle mensen en aan alle mensen recht te doen. ‘Recht voor ogen’ is voor ons christenen de opdracht het geluk van onze medemensen na te streven. Amen.