Voetwassing en Brood en Wijn; Ex 12,1-8.11-14; 1Kor 11,23-26; Joh 13,1-15

Het volk Israël trok weg uit Egypte. Een heel volk sloeg een nieuwe weg in: de weg van een nieuw leven, de weg van de vrijheid. Voordat ze op pad gaan wordt er gegeten. Je moet goed eten voor je op reis gaat. Maar dit is niet zo maar een maaltijd. Het is ook een rituele maaltijd, een maaltijd die ieder jaar herhaald moet worden om stil te staan bij die gedenkwaardige dag, waarop ze uit Egypte wegtrokken. Daarmee gedenken zij niet alleen die ene dag, maar ook de lange weg van veertig jaar woestijn. Ze gedenken hoe God hen geleid heeft en met hen is meegegaan op weg. Ze gedenken hoe Hij hen uiteindelijk het Beloofde Land liet binnentrekken. Ze gedenken alle grote daden die God voor hen verrichtte.

Vandaag is het Witte Donderdag. Ook wij zijn bij elkaar voor een rituele maaltijd. Paulus vertelt ons hoe Jezus in de nacht waarin Hij werd overgeleverd, brood nam en daarna de beker. Van dit brood en deze beker zegt Hij: “Dit mijn lichaam voor u. Deze beker is het nieuwe verbond in mijn bloed.” En heeft ons een opdracht: “Doet dit tot mijn gedachtenis.” Ook wij staan stil bij een gebeurtenis in het verleden. Maar er is meer aan de orde: het is niet enkel verleden; het is ook heden. Ook vandaag worden brood en beker genomen. Ook vandaag eten en drinken wij zijn Lichaam en Bloed. Het voedsel dat Hij destijds gaf aan zijn leerlingen, geeft Hij vandaag aan ons. Brood en Wijn: het is voedsel voor onderweg. Voedsel voor onze weg ten leven. Elke keer als wij dit Brood eten en uit deze Beker drinken, worden wij uitgenodigd die nieuwe weg ten leven te gaan: de weg te gaan die tot het echte leven leidt en die ons werkelijk geluk brengt.

Jezus eet met zijn vrienden – niet gehaast zoals de Israëlieten hun Paasmaal eten – nee, Hij heeft hen nog veel te zeggen en Hij neemt er de tijd voor. Johannes besteedt er in zijn Evangelie vijf hoofdstukken aan. Het begint met de tekst die wij vanavond hebben gelezen. Anders dan Mattheüs, Marcus en Lucas schrijft Johannes niet over de maaltijd zelf: de instellingswoorden over Brood en Wijn, die wij van Paulus hoorden en die ook in de drie andere Evangeliën staan, vermeldt Johannes niet. Hij legt een geheel ander accent, een accent dat we alleen bij hem vinden. Johannes vertelt ons over de voetwassing en over het lange gesprek dat Jezus met zijn leerlingen voert. Bij Johannes is Jezus aan het woord over de weg die Hij moet gaan, en over de weg die zijn leerlingen zullen gaan: de weg waartoe ook wij uitgenodigd zijn om te gaan. Johannes maakt duidelijk dat het niet om die ene gebeurtenis gaat, maar om het hele leven. Het leven is geen gebeurtenis; het leven is een weg.

Hoe deze weg eruit ziet laat Jezus eerst zien door zijn vrienden de voeten te wassen. Hiermee stelt Hij een daad van liefde en verbondenheid. Daarna vertelt Hij over de weg die Hij zal gaan, de weg naar zijn Vader, de weg die door de dood heen tot leven leidt. Hij vertelt de leerlingen hoe ook zij die weg zullen gaan, deze weg van liefde, deze weg ten leven. Hij zal hen de Helper, de heilige Geest geven om hen bij te staan. Maar zijn voorbeeld Blijft de belangrijkste richtwijzer: Jezus zegt: “Ik ben de weg, de waarheid en het leven.”

Zo worden ons vandaag twee tekens gegeven: De tekens van Brood en Wijn en het teken van de voetwassing. Twee tekens van liefde die onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn. Onder de gedaanten van Brood en Wijn is Christus werkelijk zichtbaar en tastbaar onder ons aanwezig. Hij voedt ons met zijn eigen Lichaam en Bloed. Zo kunnen wij ons op innige wijze met Hem verenigen en ons laven aan zijn gaven van liefde en genade. Het teken van de voetwassing maakt duidelijk hoe wij zelf deze weg ten leven kunnen gaan. “Als Ik, de Heer en Leraar, uw voeten heb gewassen dan behoort ook gij elkaar de voeten te wassen. Ik heb u een voorbeeld gegeven opdat gij zoudt doen zoals Ik u gedaan heb.” Jezus maakt hier heel concreet wat Hij bedoelt met: “Ik ben de weg, de waarheid en het leven.” Dit is de weg van het verhaal van de Barmhartige Samaritaan. Dit is ook de weg die ons in Mattheus 25 wordt voorgehouden. Daar zegt Jezus: “Ik had honger en gij hebt Mij te eten gegeven, Ik had dorst en gij hebt Mij te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en gij hebt Mij opgenomen. Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht, Ik was in de gevangenis en gij hebt Mij bezocht.”

Op deze wijze horen Eucharistie en diaconie bij elkaar. In ‘Deus caritas est’ schreef paus Benedictus XVI: “De Kerk kan de liefdadigheid evenmin verwaarlozen als de sacramenten en het Woord. Het wezen van de Kerk komt tot uitdrukking in een drievoudige opdracht: de verkondiging van Gods Woord, het vieren van de sacramenten, de dienst van de liefde. Deze opdrachten veronderstellen elkaar en zijn niet te scheiden. De dienst van de liefde is voor de Kerk geen soort steunverlening, die men ook aan anderen zou kunnen overlaten, doch behoort tot haar wezen, is een onontbeerlijke uitdrukking van haar diepste wezen.”

De tekens van Brood en Wijn en het teken van de voetwassing, Eucharistie en diaconie zijn onlosmakelijk, niet los van elkaar verkrijgbaar. Petrus wordt dit duidelijk gemaakt als hij de voetwassing weigert. Hier maakt Jezus duidelijk dat het niet alleen gaat om het geven van liefde. Wij moeten ook liefde willen ontvangen. Als we geen liefde willen ontvangen, kunnen we ook geen liefde geven. Als wij ons niet openstellen voor de liefde van God en voor de liefde van de medemens zijn we dood. Liefde heeft ook geen eindbestemming. We kunnen de liefde niet oppotten, niet bewaren en niet voor onszelf houden. Liefde is er alleen in relatie. Liefde is er alleen in een eindeloze keten van ontvangen en geven. Deze keten van de liefde is voor ons de weg ten leven. Jezus heeft ons met de voetwassing het voorbeeld gegeven en Hij is ons werkelijk nabij in de Eucharistie als heilzaam voedsel op onze levensweg. Amen.