Wat is waarheid?

In onze tijd wordt waarheid door velen gezien als een tamelijk absoluut begrip. Zaken zijn echt waar, zijn onomstotelijk waar. Waarheid is iets wat waargenomen en bewezen kan worden. Daarbuiten is er geen waarheid. Daarnaast is waarheid ook iets persoonlijks: ieder zijn eigen waarheid of bubbel van waarheid. Samen zorgen deze fenomenen ervoor dat een rustig gesprek, een dialoog over waarheid vrijwel onmogelijk is. We leven in een sterk gepolariseerde samenleving.

Het denken over waarheid is de afgelopen eeuwen aan verandering onderhevig geweest. Tot en met de Middeleeuwen waren de Griekse oudheid en de Kerk bepalend voor het denken over waarheid. De waarheid is transcendent, de waarheid is bij God. Hij is de waarheid. Het opkomende rationalisme en wetenschappelijk denken brengen veranderingen met zich mee. Waarheid wordt gevonden door ontdekkingsreizen, door onderzoek en door logisch denken. In de moderne tijd komen verschillende filosofen tot verschillende denkrichtingen. Vele elementen daaruit zijn herkenbaar in het denken in onze tijd.

Mijn vrouw en ik proberen in Leiden met twee katholieke natuurwetenschappers grip te krijgen op het onderwerp ‘geloof en wetenschap’. Kunnen geloof en wetenschap samengaan of zijn ze strijdig aan elkaar? Vind je de waarheid in het geloof of moet je de waarheid juist in de wetenschap zoeken?

Enkele eerste conclusies op dit gebied zijn de volgende. Geloof en wetenschap zijn met verschillende soorten vragen bezig. Het geloof zoekt antwoorden op vragen als waarom besta ik en waarom wil ik het goede doen? De wetenschap houdt zich hier helemaal niet mee bezig en is ook niet in staat op deze vragen antwoorden te geven. De wetenschap zoekt ook niet zozeer naar waarheid. De wetenschap formuleert modellen waarmee verschijnselen kunnen worden verklaard en voorspellingen mogelijk zijn. Als een model geen antwoorden heeft op nieuwe ontdekkingen, dan wordt het model aangepast. Een model is een instrument wat nuttig is zolang het werkt. Het kan best waar zijn, maar daar gaat het niet om en dat valt ook niet definitief te bewijzen.

Geloof en wetenschap doen als het goed is ook geen uitspraken over elkaar. Het zijn verschillende domeinen. Wel kunnen ze elkaar aanvullen. Daar waar ze elkaar tegenspreken vraagt dat om serieuze reflectie: ga ik als wetenschapper of ga ik als gelovige niet buiten mijn boekje met de uitspraken die ik doe.

Artikel in het maandblad van de KBO Voorburg, Contact juli 2024